„Wieczór z kulturą w Kamieniu” - tak nazwano spotkanie, które odbyło się z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Kamienia w dniu 12 maja 2023 r. w nowo wybudowanym budynku Gminnego Centrum Kultury, Rekreacji i Sportu w Kamieniu.

     W spotkaniu tym wzięli udział przedstawiciele władz gminnych tj. wójt gminy Ryszard Bugiel i sekretarz Jerzy Bednarz, radni gminy Lilla Urban i Paweł Gutowski, dyrektorzy szkół Bernadeta Majowicz, Małgorzata Januszewska i Sławomir Ożóg, dyrektor GCKRiS Damian Miazgowicz oraz mieszkańcy naszej wsi.

     Zaproszeni goście przedstawili swój dorobek twórczy, w którym pojawiają się wątki kultury i historii Kamienia. Byli to: Janusz Ogiński - autor albumu „Powiat Niżański - historia i współczesność”, Ewa Krzyżek - przedstawicielka Stowarzyszenia Ziemi Niżańskiej, autorka licznych publikacji, w tym wydanej niedawno we współpracy z Januszem Ogińskim pt. „Resseguierowie z Niska mity i fakty” oraz Tadeusz Krawczyk, autor publikacji biograficznej pt. „Moje życie”, brat pisarki Janiny Krawczyk-Włoch i ojciec Jacka Krawczyka, wobec którego rozpoczął się proces beatyfikacyjny.

     Obecne na spotkaniu bibliotekarki Bożena Hartfelder i Justyna Klimek przygotowały i zaprezentowały podczas wieczoru bogatą wystawę książek i publikacji związanych z historią naszej gminy i losami jej mieszkańców. Spotkanie to zbiegło się ze świętem pod nazwą „Tydzień bibliotek”, stanowiąc płaszczyznę dla zaprezentowania działalności bibliotecznej w naszej gminie.

     Wystawę swoich prac rzeźbiarskich zaprezentował artysta Józef Ożóg, a wystawę mebli z wikliny przedstawiciel firmy wikliniarskiej - Tomasz Sączawa.

     Ważnym elementem wieczoru było przedstawienie przez prezesa zarządu Towarzystwa Przyjaciół Kamienia - Józefa Czubata najważniejszych osiągnięć kulturalnych z okresu 38 lat pracy stowarzyszenia, czyli wydanie 3-tomowej historii wsi pt. „Kamień w przeszłości i dziś” autorstwa Andrzeja Ruraka, budowa „Krzyża Przełomu Tysiąclecia” w Błoniach we współpracy z ks. Prałem Tadeuszem Wójcickim, przywrócenie szkole podstawowej w Kamieniu imienia św. Stanisława Kostki, ocalenie od zapomnienia zabytkowego cmentarza w Nowym Kamieniu, odnowa pomnika poległych w pierwszej wojnie światowej i zabytkowej studni „Browarskiej”, udział w organizacji obchodów 1000-lecia powstania parafii i 25-lecia pontyfikatu Św. Jana Pawła II, na którą to uroczystość towarzystwo przygotowało specjalne egzemplarze gazety, organizowanie przez wiele lat spotkań „GwarKam” (cieszących się wielkim zainteresowaniem mieszkańców), budowa pomnika dla uczczenia pamięci poległych w powstaniu styczniowym i zmarłych w czasie epidemii, prowadzenie strony Internetowej, na której publikowane są między innymi artykuły o historii Kamienia i wspomnienia mieszkańców, zorganizowanie uroczystości z okazji odzyskania przez Polskę niepodległości i ufundowanie pamiątkowej tablicy z tej okazji, publikacje w ciągu kilku ostatnich lat „Roczników Towarzystwa Przyjaciół Kamienia”.

     Kolejnym punktem wieczoru były wykłady dr. Sławomira Ożoga oraz Grzegorza Bogunia, których skrót prezentujemy w dalszej części artykułu.

     Opisywane spotkanie, stało się okazją do uhonorowania osób, które inicjowały lub realizowały różnorakie działania kulturalne w gminie.

     Pamiątkowe podziękowania otrzymali: Profesor Kazimierz Ożóg, Ryszard Bugiel, Józef Czubat, Ewa Krzyżek, Janusz Ogiński, Edward Konior, Zofia Bednarz, Jan Orszak, Władysław Wąsik, Urszula Posłuszny, Genowefa Saj, Małgorzata Bałut, Helena Orszak, Mirosław Piędel, ks. dr Marek Story (na ręce jego matki Władysławy Story), Zofia Bednarz, Sławomir Ożóg, Tomasz Sączawa, Grzegorz Boguń, Tadeusz Krawczyk, Halina Watras, Ewa Gąsior, Jan Kutyła.

     W czasie „Wieczoru kultury w Kamieniu” głos zabrał wójt gminy - Ryszard Bugiel, dziękując wszystkim, którzy przyczyniają się do rozwoju kultury w naszej gminie.

     Redaktor Janusz Ogiński, w swoim wystąpieniu mówił o pracy nad książką „Powiat Niżański, historia i współczesność”, w której starał się umieścić wiadomości o gminie Kamień.

     Przedstawicielka Stowarzyszenia Ziemia Niżańska - Ewa Krzyżek zadeklarowała dalszą pomoc dla inicjatyw kulturalnych Towarzystwa Przyjaciół Kamienia, w tym w poszukiwaniu zapisów dotyczących historii Kamienia.

     Zofia Piędel opowiadała o ochronie zabytków w gminie, wymieniając między innymi kapliczkę wybudowaną w 1882 r. i studnię „Browarską”, podkreślając potrzebę opieki na obiektami zabytkowymi.

     Dyrektorka Zespołu Szkół - Bernadeta Majowicz wskazała na osiągnięcia w ostatnich latach w zakresie poprawy bazy dla należytego rozwoju kultury i oświaty w gminie.

     Tomasz Sączawa, reprezentujący Kamieńskie Koło Geneologiczno-Historyczne mówił o swojej pracy w poszukiwaniu archiwalnych dokumentów.

     W końcu, wieczorne spotkanie zakończono dyskusją przy degustacji regionalnych kapuśniaków, serowców i kasiarzy przygotowanych przez panie z KGW z Nowego Kamienia i ciast upieczonych przez Zofię Bednarz i Annę Kołodziej.

Treść wykładów:

     Dr Sławomir Ożóg w wykładzie pt. „Rola lokalnych stowarzyszeń we współczesnej rzeczywistości kulturowej i społecznej” przedstawił na wstępie naukowe definicje pojęcia „kultura”, w tym „kulturę, jako zarówno proces jak i jego produkt tworzony, utrzymywany oraz rozwijany przez działania i współdziałania ludzi” zauważając, że jest to termin wieloznaczny, również i z tego powodu, że odnosi się do różnorakich form zachowań ludzkich i różnorakich ich efektów, i w wyniku tego zajmuje się nim wiele dziedzin naukowych takich jak np.: etnografia, antropologia czy psychologia.

     Uniwersalne cechy kultury, mimo tej całej różnorodności, są następujące: kultura jest nierozerwalnie związana z życiem społecznym, to świat tworzony przez człowieka, świat wartości, wytwory kulturowe są dziełem człowieka, działania ludzkie są realizacją wartości, kultura ma charakter kumulatywny, a zatem skupia w sobie i sumuje działania, kultura ma cechę pluralizmu. Po tych terminologicznych rozważaniach autor, w części drugiej swego wykładu, omówił zmiany cywilizacyjne, odwołując się przy tym do dokonań Feliksa Konecznego, wyjaśniając, że sam ich proces w sposób bezpośredni wpływa na zmiany kulturowe, które wyrażają się w wielu aspektach ludzkiej aktywności, np. w języku, obyczajach, stosunku do tradycji itd. Wskazał, że my żyjemy w obrębie cywilizacji łacińskiej, która kształtowała przez stulecia, a nawet wieki życie europejczyków, odciskała zauważalne piętno w każdym aspekcie życia, także kulturowym, ale i politycznym czy gospodarczym, a obecne tendencje, zwane postmodernistycznymi, te podwaliny cywilizacyjne zwalczają, stąd takie tendencje, jak: sekularyzacja i desakralizacja, fascynacja nienormalnością i złem, nowe wzory życia społecznego. W ocenie wykładowcy, młody człowiek, którego te zmiany dotyczą najbardziej, żyje w świecie promocji nowych tendencji kulturowych Zachodu, do których zaliczyć można konsumpcjonizm, medialność, rewolucję informatyczną, amerykanizację oraz tendencje postmodernistyczne, w tym nowe rozumienie pojęć aksjologicznych takich jak wolność, prawda, dobro, piękno. Zwątpiono w możliwości rozumu ludzkiego w procesie poznawania rzeczywistości, a zatem założono wielość prawd oraz postaw moralnych.

     W trzeciej części swego wykładu autor przedstawił usytuowanie lokalnych stowarzyszeń w tej zmieniającej się rzeczywistości społecznej i kulturowej, wskazując na trudności i zagrożenia. Podkreślił rolę tych stowarzyszeń w budowaniu tożsamości tzw. „małych ojczyzn”, zauważając, że ważne jest, aby dać młodym ludziom pozytywne wzorce, zająć ich czas i skierować uwagę na takie modele zachowań, które będą sprawiały, że poczują się częścią lokalnej wspólnoty.

     Kolejny wykład wygłosił Grzegorz Boguń, nauczyciel historii w Liceum Ogólnokształcącym w Kamieniu. Skupił się na trzech zagadnieniach. Najpierw dokonał charakterystyki najważniejszych wydawnictw książkowych, które wprost lub pośrednio opisują historię naszej gminy (większość z nich była jednocześnie prezentowana przez Bibliotekę Publiczną w Kamieniu na okolicznościowej wystawie towarzyszącej spotkaniu).
     Stwierdził, że ich liczba nie jest wielka i żadna z dotychczas wydanych książek nie przedstawia historii naszej małej ojczyzny w sposób wyczerpujący. Zauważył, że dobrą stroną takiej sytuacji jest fakt, że mamy jeszcze bardzo wiele przestrzeni badawczych do zagospodarowania i opisania.

     W drugiej części swego wystąpienia prelegent wymienił kilka działań naukowych możliwych do podjęcia w najbliższym czasie, poświęcając najwięcej uwagi próbie rekonstrukcji okoliczności towarzyszących powstaniu wsi Kamień, rekonstrukcji bazującej na pisanych źródłach historycznych i wolnej od legend powielanych przez kolejne pokolenia i często utrwalanych przez historiografię.

     Wyjaśnił, że w dotychczasowych opowieściach o powstaniu wsi Kamień pojawiają się wspólne elementy: postać króla Stefana Batorego, łowy, wielki kamień (lub kamienie) i decyzja króla (podyktowana nie wiadomo czym, zapewne pięknem tych terenów) o założeniu wsi, co samo w sobie jest paradoksalne: uczcić piękno puszczy przez jej wykarczowanie, tymczasem ta romantyczna skądinąd wizja nijak nie przystaje do faktów, które wprost możemy wyczytać dokonując uważnej lektury aktu lokacyjnego, którego tłumaczenie można znaleźć na naszej stronie internetowej. W akcie tym czytamy, że powodem założenia wsi Kamień była chęć ochrony przez króla jego własności - ziemi, lasów i zwierzyny przed agresywną działalnością „sąsiednich szlachciców w tym miejscu, gdzie jest wieś Kopki, i wiele innych wsi”. Chociaż szlachcice ci nie zostali wymienieni z nazwiska przez króla to dobrze wiemy, że miał on na myśli Katarzynę z Tarnowca (wówczas po trzecim mężu Gnojeńską) ówczesną właścicielkę rozległych dóbr ciągnących się po prawej i lewej stronie Sanu daleko poza Rudnik, a w południowej części poprzez Tarnogórę, Łętownię, Łowisko po Górno z jego przysiółkiem Dołęga. Królewskie łowy w 1578 r. w tym miejscu nie były zatem dziełem przypadku ale formą królewskiej kontroli podjętą na miejscu na wniosek starosty sandomierskiego Andrzeja Firleja z Dąbrowicy. To starania króla jako dobrego gospodarza chroniącego własność królewską, a zatem także państwową, a nie romantyczne uniesienia nad pięknem przyrody Puszczy Sandomierskiej były powodem założenia dwóch wsi: Woli Zarczyckiej (założonej 15 lipca 1578 r.) oraz Kamienia (założonego 14 września 1578 r.). Wsie te z dwóch stron miały stanowić swoistego rodzaju blokadę przed zawłaszczaniem królewskiej puszczy przez osadników osadzanych na ziemiach należących do rodziny Gnojeńskich.

Zdjęcia ze spotkania - wykonane i udostępnione przez Gminne Centrum Kultury, Rekreacji i Sportu w Kamieniu

Kamień, 26 czerwca 2023 r.

Opracował Zarząd TPK